Παρά τά αθώα καί παραπλανητικά τους ονόματα οι παραπάνω μπέμπηδες συνδέονται μέ γιγάντιες δραστηριότητες πλανητικής κλίμακας. Πρόκειται βεβαίως γιά
φαινόμενα αλληλεπίδρασης ωκεανού - ατμόσφαιρας, πού οι μετεωρολογικές τους δράσεις εκτείνονται κατά μήκος τής τροπικής ζώνης απ' τόν ανατολικό έως τόν δυτικό Ειρηνικό ωκεανό καί εκδηλώνονται μέ κατακλυσμιαίες βροχοπτώσεις εκεί όπου αυτές σπανίζουν καί βασανιστική ξηρασία εκεί πού οι βροχές είναι σύνηθες φαινόμενο. Έτσι έρημες εκτάσεις μετατρέπονται σέ πράσινα λιβάδια μέ διάσπαρτες καί γεμάτες ψάρια λίμνες αλλά καί άφθονη βλάστηση πού προσελκύει νέους πληθυσμούς πουλιών εμπλουτίζοντας τήν πανίδα. Ταυτόχρονα όμως σέ άλλες περιοχές έχομε καταστρεπτικές πλημμύρες αλλά καί φοβερές ξηρασίες πού ευνοούν τίς δασικές πυρκαϊές καί συνοδεύονται μέ εξαφάνιση ή μετανάστευση τού ζωϊκού βασιλείου.
Αλλά άς πάρουμε τά πράγματα από τήν αρχή τους. Μέ τό όνομα Ελ Νίνιο οι ψαράδες τού Περού καί τού Εκουαδόρ αναφέρονται σέ ένα θερμό θαλάσσιο ρεύμα πού εμφανίζεται στίς ακτές τους γύρω στά Χριστούγεννα καί διαρκεί μερικούς μήνες. Ισπανικά μάλιστα Ελ Νίνιο σημαίνει τό μωρό καί λόγω Χριστουγέννων μπορεί νά αποδοθεί καί ως Θείο Βρέφος. Λόγω τών θερμών υδάτων τά ψάρια είναι λιγοστά τήν περίοδο αυτή καί οι ψαράδες βρίσκουν τήν ευκαιρία νά κάνουν διακοπές κατά τήν διάρκεια τών οποίων ασχολούνται μέ τήν συντήρηση τού εξοπλισμού τους καί διαθέτουν περισσότερο χρόνο γιά τίς οικογένειές τους. Κάθε μερικά χρόνια όμως (3 - 7) τά νερά είναι ιδιαίτερα θερμά και οι διακοπές παρατείνονται υποχρεωτικά μέχρι καί τόν Μάϊο ή τόν Ιούνιο καί μάλλον μιλάμε πλέον γιά ανεργία τών ψαράδων.
Σήμερα μέ τόν όρο Ελ Νίνιο αναφερόμαστε σ' αυτή τήν ιδιαίτερη ζεστή περίοδο, πού εμφανίζεται περιοδικά καί πού εκτός από τήν αναστάτωση τής κανονικής ζωής τών ψαράδων συνοδεύεται από ισχυρές βροχοπτώσεις καί αναγνωρίζεται ως ευρείας κλίμακας φαινόμενο ωκεάνιας θέρμανσης πού επηρεάζει τόν τροπικό Ειρηνικό ωκεανό. Η ένταση τών φαινομένων πού τό συνοδεύουν κλιμακώνεται από ανώδυνες μορφές μέχρι καταστρεπτικότατες εκδηλώσεις. Στά 9 Ελ Νίνιο, πού προσέβαλαν τά τελευταία 40 χρόνια τίς ακτές τής Λατινικής Αμερικής , εκείνο τού 1982-83 σημάδεψε όχι μόνο τόν τοπικό καιρό καί τήν θαλάσσια ζωή τών κατοίκων, αλλά επίσης τίς παγκόσμιες κλιματικές συνθήκες.
Άς δούμε λίγο λεπτομερέστερα τό φαινόμενο αυτό καί τούς μηχανισμούς δημιουργίας του. Οι κανονικές συνθήκες τού Ειρηνικού ωκεανού καθορίζονται από τήν αλληλεπίδραση χαρακτηριστικών τής ατμόσφαιρας καί τού ωκεανού. Όπως είναι γνωστό τά θερμότερα νερά τού ωκεανού είναι τά επιφανειακά, αφού αυτά θερμαίνονται κατ' ευθείαν απ' τόν ήλιο, διατηρούνται δέ στήν επιφάνεια αφού είναι ελαφρύτερα (αραιότερα) απ' τά ψυχρά πού κατανέμονται βαθύτερα. Έτσι έχουμε τήν δημιουργία ενός επιφανειακού στρώματος καλά αναμεμειγμένων θερμών υδάτων πού είναι γνωστό ως θερμοκλινές. Στήν ατμόσφαιρα πάλι οι περιοχές κοντά στόν ισημερινό κυριαρχούνται απ' τούς περίφημους αληγείς ανέμους πού πνέουν σταθερά πρός τά δυτικά. Οι άνεμοι αυτοί οφείλονται σέ διαφορές τής ατμοσφαιρικής πίεσης πού προκαλούνται απ' τήν ηλιακή θέρμανση, σέ συνδυασμό μέ τήν περιστροφή τής γής. Είναι δέ ισχυρότατοι πάνω απ΄τόν ωκεανό καί εξασθενίζουν πάνω απ' τίς ηπείρους.
Πνέοντες λοιπόν οι αληγείς υπεράνω τού Ειρηνικού ωθούν τά επιφανειακά ζεστά νερά πρός τά δυτικά, από τήν Ν. Αμερική πρός τήν Ινδονησία. Αυτό προκαλεί ανύψωση τής στάθμης στόν δυτικό ωκεανό καί ταπείνωση στόν ανατολικό δημιουργώντας μιά υψομετρική διαφορά αρκετών εκατοστών. Τά ζεστά νερά όμως αναπληρώνονται, δέν δημιουργούνται κενά στό νερό, μέ ψυχρότερα νερά πού αναβλύζουν δημιουργώντας φαινόμενο "upwelling" κατά μήκος τών ακτών τής Ν. Αμερικής. Επειδή μάλιστα τά ψυχρότερα αυτά νερά είναι πλούσια σέ θρεπτικά συστατικά καί ευνοούν τήν θαλάσσια μικροζωή (φυτοπλαγκτόν), η διεργασία αυτή κάνει τίς ακτές τού Περού καί τού Εκουαδόρ αλιευτικούς παραδείσους (ψαρότοποι), ενώ η ατμόσφαιρα υπεράνω αυτών είναι σταθερή καί οι βροχοπτώσεις ελάχιστες. Παράλληλα ο ο δυτικός Ειρηνικός μέ τίς θερμές υδάτινες μάζες τροφοδοτεί μέ θερμότητα τόσο τά μεγαλύτερα πλάτη μέ ωκεάνια ρεύματα, όσο καί τήν ατμόσφαιρα κυρίως μέ τήν εξάτμιση, τήν οποία αποσταθεροποιεί καί εκδηλώνονται καταιγίδες. Αυτή είναι η συνήθης κατάσταση τού τροπικού Ειρηνικού ωκεανού, όπως φαίνεται καί στήν εικόνα από κάτω.
Κατά τήν εκδήλωση τώρα τού Ελ Νίνιο η προηγούμενη κατάσταση τροποποιείται. Οι αληγείς άνεμοι εξασθενίζουν καί μερικές φορές αλλάζουν κατεύθυνση. Έτσι μειώνονται τά θερμά επιφανειακά νερά πού ωθούνται δυτικά καί τά φαινόμανα "upwelling" κοντά στό Περού εξασθενίζουν ή σταματούν καί μαζί τους παύουν νά υφίστανται καί οι ψαρότοποι μέ τίς ανάλογες επιπτώσεις στίς σχετικές δραστηριότητες. Η γιγάντια θερμή πισίνα τού Ειρηνικού είναι μετατοπισμένη ανατολικά. Τά θερμά επιφανειακά νερά εντοπίζονται στόν κεντρικό καί ανατολικό Ειρηνικό, όπου οι θερμοκρασίες υπερβαίνουν τίς συνήθεις ενώ στόν δυτικό τά νερά ψύχονται κάτω τού συνήθους. Συνέπεια αυτού είναι έντονες βροχοπτώσεις καί συχνές πλημμύρες κατά μήκος τών ακτών τής Λατινικής Αμερικής καί συνθήκες ξηρασίας στήν Ινδονησία καί Αυστραλία.Η νέα κατάσταση "Ελ Νίνιο κατάσταση" φαίνεται στό παρακάτω σχήμα.
Η ενέργεια πού αποθηκεύεται στήν πισίνα αυτή ξεπερνά τήν ενέργεια πού δαπανήθηκε στίς Η.Π.Α. από τήν καύση άνθρακα-πετρελαίου-φυσικού αερίου τά τελευταία 100 χρόνια. Εύκολα γίνεται κατανοητό, ότι τό Ελ Νίνιο μπορεί νά επηρεάζει τίς παγκόσμιες κλιματικές συνθήκες, αφού η παγκόσμια μηχανή κλίματος λειτουργεί μέ τήν λογική τών συγκοινωνούντων δοχείων. Όταν τό πέταγμα μιάς πεταλούδας στήν Ιαπωνία επηρεάζει τόν καιρό στήν Ελλάδα, κατά τήν θεωρία τού Χάους, εύκολα καταλαβαίνει κανείς πόσο επηρεάζει τό παγκόσμιο κλίμα αυτό τό γιγαντιαίο καί ατίθασο μωρό.
Τό πρώτο βήμα γιά τήν κατανόηση καί σύνδεση τών διαφόρων κομματιών τού puzzle αυτού πού συνθέτει τό φαινόμενο Ελ Νίνιο, αλλού ξηρασίες δηλαδή καί αλλού κατακλυσμιαίες βροχοπτώσεις, έγινε στήν δεκαετία τού '30 απ' τόν Gilbert Walker καί ενώ προσπαθούσε νά βρεί τρόπο πρόβλεψης τών Ασιατικών Μουσώνων. Ανακάλυψε ότι υπάρχει σχέση μεταξύ τών βαρομετρικών πιέσεων τών δύο πλευρών τού Ειρηνικού ωκεανού. Συγκεκριμένα όταν ανεβαίνει η πίεση στήν ανατολή, πέφτει στήν δύση καί αντιστρόφως. Μεγάλες πιέσεις λοιπόν στήν Ταϊτή συνυπάρχουν μέ μικρές στήν Αυστραλία καί τό αντίστροφο κάθε λίγα χρόνια. Ο ίδιος μάλιστα έπλασε καί τόν όρο Southern Oscillation (συγκεκομμένα S.O), πού σημαίνει Νότια Ταλάντωση, καί τόν απέδωσε στήν "τραμπάλα" αυτή τών βαρομετρικών τού Ειρηνικού. Πρόκειται γιά ένα στάσιμο κύμα, μιά μάζα αέρα πού ταλαντούται κατά μήκος τής Γραμμής Αλλαγής Ημερομηνίας στίς τροπικές καί υποτροπικές περιοχές. Στό τέλος τής δεκαετίας τού '60 ο καθηγητής τού πανεπιστημίου τής Καλιφόρνιας Jacob Bjerknes πρόσθεσε ένα ακόμα αποφασιστικό κομμάτι στό puzzle, αποδεικνύοντας ότι τά θερμά νερά τού Ελ Νίνιο καί η Νότια Ταλάντωση είναι μέρη τού ιδίου φαινομένου πού συχνά αποδίδεται μέ τά αρχικά E.N.S.O. (El Ninio Southern Oscillation), ενώ τό κλειδί τής διεργασίας είναι οι σταθεροί αληγείς άνεμοι όπως ήδη αναφέρθηκε.
Στήν εικόνα πού ακολουθεί εμφανίζεται η κατάσταση τού Ειρηνικού όπως ήταν τό Νοέμβριο τού 1988. Οι πιέσεις είναι ψηλότερες στήν περιοχή τής Ταϊτής απ' ότι στήν περιοχή τής Αυστραλίας. Η διαφορά αυτή γεννά δυτικό επιφανειακό άνεμο όπως φαίνεται απ' τό μακρύ βέλος. Τό χρώμα δείχνει τήν κατανομή τών επιφανειακών θερμοκρασιών. Όσο πιό έντονο κόκκινο, τόσο πιό μεγάλη θερμοκρασία. Οι περιοχές εντόνου βροχοπτώσεως πού εντοπίζονται μέ δορυφόρους επισημαίνονται μέ τά νέφη.
Στήν ακόλουθη εικόνα εμφανίζεται η κατάσταση τού Ειρηνικού τόν ζεστό Νοέμβριο τού 1982 (ισχυρότατο φαινόμενο Ελ Νίνιο). Οι πιέσεις μεγάλωσαν στήν δύση καί μίκρυναν στήν ανατολή. Είναι η δεύτερη κατάσταση τής "τραμπάλας" τού Walker. Οι δυτικοί άνεμοι εξασθένησαν. Τό βέλος μίκρυνε. Τά νέφη είναι μετατοπισμένα ανατολικά, όπως καί οι μεγαλύτερες επιφανειακές θερμοκρασίες. Ο ωκεανός έγινε τεράστια πισίνα καί ταράζει τήν ατμόσφαιρα από πάνω του. Τό μωρό γεννήθηκε...
Τά τελευταία 25 χρόνια οι επιστήμονες προσπαθούν νά εμβαθύνουν στό φαινόμενο αυτό, πού μαζί μέ τό αντίστοιχο τού Θερμοκηπίου απειλούν νά φέρουν τά πάνω κάτω στόν γαλάζιο πλανήτη. Τό Ελ Νίνιο είναι όπως προκύπτει από τά παραπάνω μιά ακραία ταλάντωση πού διαρκεί πολλά χρόνια σ΄όλο τόν Ειρηνικό καί τήν ατμόσφαιρα από πάνω του. Καθώς ο κύκλος ολοκληρώνεται ένα αντί - Ελ Νίνιο εμφανίζεται, η αδελφούλα του Λά Νίνια ενώ τό Ελ Νίνιο εξαφανίζεται. Η Λά Νίνια είναι ουσιαστικά τό αντίθετο τού αδελφού της καί συνοδεύεται μέ μικρότερες τού συνήθους επιφανειακές θερμοκρασίες στόν ανατολικό καί κεντρικό Ειρηνικό. Άν καί τείνει νά εμφανίζεται μέ μικρότερη συχνότητα, ωστόσο επηρεάζει καί αυτή τό παγκόσμιο καιρικό μοντέλο προκαλώντας αλλαγές αντίθετες τού Ελ Νίνιο. Ακολουθεί εικόνα πού εμφανίζει χρωματικά τήν κατανομή τών επιφανειακών θερμοκρασιών κατά τήν διάρκεια φαινομένου Λά Νίνια. Οι χαμηλές θερμοκρασίες τού κεντρο-ανατολικού Ειρηνικού ωκεανού είναι εμφανείς.
Τό ισχυρότερο Ελ Νίνιο τού αιώνα ήταν αυτό τού 1982-83. Κατά τήν ανάπτυξή του η στάθμη τής θάλασσας στό νησί τών Χριστουγέννων στό μέσον τού Ειρηνικού ανήλθε αρκετούς πόντους ενώ στόν δυτικό ωκεανό κατήλθε, αποκαλύπτοντας αλλά καί εκθέτοντας στήν καταστροφή τά ανώτερα στρώματα κοραλλιογενών υφάλων πού περιβάλλουν πολλά νησιά. Οι επιφανειακές θερμοκρασίες στά νησιά Γκαλαπάγκος καί στίς ακτές τού Εκουαδόρ ανέβηκαν κατά 10 βαθμούς. Τά θαλασσοπούλια εγκατέλειψαν τά μικρά τους καί διασκορπίστηκαν πάνω απ' τόν ωκεανό σέ μιά μάταιη αναζήτηση τροφής. Τά ψάρια μετανάστευσαν, η ετήσια παραγωγή δέρματος φώκιας καί θαλασσίου ελέφαντα έπεσε κατά 25%. Μεγάλες ποσότητες μαλακίων ξεβράστηκαν στίς ακτές τού Εκουαδόρ. Οι οικονομικές επιπτώσεις σέ Περού καί Εκουαδόρ ήταν οδυνηρές καθώς τό ψάρεμα τής ατζούγιας απέτυχε, ενώ οι σαρδέλες κατέφυγαν νότια στά νερά τής Χιλής. Αλλά καί στήν ξηρά τά συμβάντα ήταν εντυπωσιακά. Οι ραγδαίες καί διαρκείς βροχοπτώσεις μετέτρεψαν τήν έρημο σέ πράσινο τοπίο ανατρέποντας τήν οικολογία τής φύσης. Πλήθη ψαριών παγιδεύτηκαν στίς λίμνες πού δημιουργήθηκαν καί περισυνελέγησαν αργότερα απ' τούς ντόπιους. Σέ πολλές πλημμυρισμένες εκβολές η παραγωγή γαρίδων κατέγραψε ρεκόρ, αλλά καί τά κρούσματα ελονοσίας εντυπωσίασαν αφού σμήνη κουνουπιών καί άλλων εντόμων αλλά καί πληθυσμοί νέων πουλιών κατέκλυσαν τήν μέχρι πρόσφατα έρημο.
Τήν ίδια στιγμή αφύσικα καιρικά μοντέλα προέκυψαν (ή καλλίτερα ασυνήθη) πού κατηύθυναν τούς τυφώνες εκτός τών συνήθων διαδρομών τους, σέ νησιά όπως η Χαβάη καί η Ταϊτή, γνωστοί καί ως παράδεισοι τής Καραϊβικής, ασυνήθιστα σέ ακραία καιρικά φαινόμενα. Αντίθετα οι ευεργετικές βροχές τών Μουσώνων έχασαν τόν προορισμό τους καί άδειασαν τό πολύτιμο φορτίο τους στόν κεντρικό Ειρηνικό, αφήνοντας νά ξεροψηθούν οι μέχρι τότε παραλήπτες τους Ινδονησία καί Αυστραλία. Η "τρέλα" τού καιρού έπνιξε τήν ανατολική Καλιφόρνια καί τίς νότιες Η.Π.Α., αλλά βόρεια τά χιονοδρομικά κέντρα καί όσοι εδραστηριοποιούντο σ' αυτά, επλήγησαν από τόν ... ήπιο καιρό αφού τό χιόνι δέν ερχόταν. Η απώλεια τής παγκόσμιας οικονομίας τό 1982-83 εξ αιτίας τών κλιματικών αλλαγών εκτιμήθηκε πάνω από 8 δισεκατομμύρια δολάρια. Φυσικά οι ανθρώπινες απώλειες καί η συμφορά πού προκλήθηκε ήταν ανεκτίμητη.
Κλείνοντας τήν παρούσα μελέτη πρέπει νά παρατηρήσουμε ότι τό Ελ Νίνιο καί η Λα Νίνια είναι σχεδόν περιοδικά φαινόμενα μεγάλης όμως μεταβλητότητας τόσο στήν συχνότητα εμφάνισης όσο και στήν ένταση τών φαινομένων. Σίγουρα εμφανίστηκαν στό παρελθόν καταστρεπτικότερα τού 1982 καί τού 1997 αλλά καί ηπιότερα πού ούτε κάν τά προσέξαμε καί σίγουρα θά υπάρξουν στό μέλλον ισχυρότερα αλλά καί ασθενέστερα. Ίσως σχετίζονται καί μέ τήν αποκατάσταση τού κλίματος τού πλανήτη από καιρού εις καιρόν. Άλλωστε όπως είδαμε παρά πάνω οι συνέπειές του σέ πλανητική κλίμακα δέν είναι μόνο αρνητικές. Σίγουρα βέβαια αναστατώνει τίς τοπικές κοινωνίες. Οι παρεμβάσεις τών ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στήν φύση δέν φαίνεται νά σχετίζονται μέ τήν γένεση τού φαινομένου, όπως άλλωστε συμβαίνει καί μέ τό άλλο φυσικό αλλά μόνιμο φαινόμενο Θερμοκηπίου. Ίσως όμως επηρεάζουν τήν συχνότητα εμφάνισης ή και τήν ένταση τών φαινομένων πού τά συνοδεύουν οι εγκληματικές ανατροπές τών τοπικών οικολογικών συστημάτων, πού οφείλονται στόν ανθρώπινο παράγοντα. Σέ κάθε περίπτωση είναι θέμα πού χρήζει περαιτέρω έρευνας, όπως καί η δυνατότητα πρόβλεψής τους. Η τελευταία στηρίζεται κυρίως σέ στατιστικές μεθόδους καί επομένως τό πλήθος τών μετρήσεων πού καταγράφονται σέ πανίσχυρους σήμερα ηλεκτρονικούς υπολογιστές είναι σημαντικότατο. Άλλοι ερευνητές χρησιμοποιούν υπολογιστικά μοντέλα σέ μιά προσπάθεια προσομοίωσης τών φυσικών διεργασιών σύζευξης ατμόσφαιρας καί ωκεανού πού συντελούνται κατά τήν ανάπτυξη φαινομένων E.N.S.O. Αυτό έγινε εφικτό από τήν δεκαετία τού '80 οπότε η τρομακτική ισχύς τών υπολογιστών επέτρεψε στά ευρείας κλίμακας κλιματικά μοντέλα, νά περιλάβουν αλληλεπιδράσεις ατμόσφαιρας-ωκεανού. Τέτοια μοντέλα χρησιμοποιούνται γιά τήν μελέτη θεμάτων όπως η παγκόσμια θέρμανση λόγω φαινομένου Θερμοκηπίου.-
